Rola literatury w rozwoju i wychowaniu dziecka

„Książka jest to mędrzec łagodny i pełen słodyczy.

Puste życie napełnia światłem, a puste serce wzruszeniem.”     

 

  Kornel Makuszyński

 

          Książka towarzyszy człowiekowi od wieków, a każdej jednostce od najmłodszych lat. Traktujemy książki jak dorobek ludzkości, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Sięgamy po nie w rozmaitych sytuacjach. Obecność książki jest czymś naturalnym, a dla wielu nieodzownym. Najprościej byłoby wskazać na poznawczą i rekreacyjną funkcję książki. Jeśli pragniemy informacji, sięgamy po publikacje naukowe i informacyjne, gdy mamy ochotę na przeżycie estetyczne znajdujemy literaturę lub poezję i zagłębiamy się w nią. Takie ujęcie funkcji książki jest bardzo powierzchowne, choć prawdziwe. Postaram się zgłębić temat i ukazać wartości wynikające z obcowania z książką a wpływające na proces wychowania dziecka.

            W ostatnich czasach rozwój techniki i środków masowego przekazu, zepchnął książkę z piedestału źródła wiedzy i rozrywki. Zwłaszcza młode pokolenie, łase nowości i ciekawe nowinek technicznych, odrzuca książkę na rzecz urządzeń i usprawnień naszego wieku. Powszechność i zakres telewizji i Internetu stanowią konkurencję dla tradycyjnych źródeł wiedzy i rozrywki. Ogromna siła literatury drzemie jednak i domaga się swego miejsca w życiu człowieka.

            Dla małego dziecka książka pełni początkowo rolę zabawki. Dziecko w okresie po- niemowlęcym traktuje książkę jako atrakcyjny, nowy przedmiot, który poddaje poznaniu dotykiem rąk i ust. Jest to zabawka poddawana manipulacji, dziecko poznaje fakturę książki. Odpowiednio wyprodukowana książeczka jest zabawką twardą lub miękką w zależności od materiału. Stanowi pomoc w kąpieli, karmieniu dziecka. Z czasem dziecko odkrywa, że można odwracać strony, które kryją nowe obrazy, że kartki można zgnieść, podrzeć, wydrzeć. Poza manipulacją i zabawą kształtem, dziecko dostrzega barwy ilustracji i uczy się nadawać im nazwy. Pierwsze doświadczenia czytelnicze polegają na rozpoznawaniu, wskazywaniu obrazków i uczeniu się ich nazw.

            Dziecko rośnie i doświadcza, że oprócz obrazów książka zawiera opowieść, czytaną przez dorosłych. Jednoczesne oglądanie obrazków i słuchanie tekstu pobudza i rozwija świat dziecięcych doświadczeń, wyobrażeń i spostrzeżeń. Czytanie dzieciom bajek i opowiadań staje się sposobem na spędzania czasu dla dzieci i dorosłych. Dziecko domaga się czytania, uczy się opowiadań na pamięć, odkrywa książki, które lubi i za którymi nie przepada. Książka stanowi teraz ważny element łączący świat dziecka i dorosłego.

            Bardzo ważne, w książce dla dzieci, są ilustracje. Uściślają wiadomości dziecka i pozwalają poznać rzeczy niedostępne bezpośredniemu poznaniu. Uzupełniają i wzbogacają treść czytanych treści. Są ważną częścią książki, dzieci domagają się ilustracji, lubią konfrontować swoje wyobrażenie z wizją ilustratora. Oglądanie ilustracji kształci spostrzegawczość dziecka, aktywizuje mowę i uwagę. Ilustracja zaciekawia tekstem, zachęca do oglądania, sięgania po książkę i dowiedzenia się, co tu jest napisane. Są to zalążki powstawania zainteresowań czytelniczych dziecka. Niezwykle cenna jest inspirująca rola obrazków do mówienia, wypowiadania się i ekspresji słownej dziecka. Zadawanie pytań i szukanie odpowiedzi, porównywanie i ocenianie przedmiotów na ilustracji, wyzwalają aktywność werbalną, kształcą mowę i język dziecka. Ilustracja w książce dla dzieci stanowi również źródło wiedzy, niesie treści poznawcze, pozwala wiedzę systematyzować i zapamiętywać.

               Szczególną formą książki oddziałującej na dziecko poprzez obrazy, są albumy tematyczne i książki popularno-naukowe dla dzieci. Dziecko w starszym wieku przedszkolnym, żądne wiedzy i informacji, z zainteresowaniem ogląda zdjęcia przyrody, techniki i świata. Odkrywanie świata, nazywanie zwierząt, roślin, miejsc i zjawisk jest fascynującą wyprawą, której towarzyszy właśnie książka. Książki te niosą ogrom treści, wartości poznawczych, zapewniają dziecku kontakt z szerokim światem, niedostępnym poznaniu bezpośredniemu.

            Wraz z wiekiem dziecka, waga tekstu w książce przewyższa wartość ilustracji. Poznawanie liter i początek nauki czytania u sześciolatków rodzi potrzebę samodzielnego odkodowania znaków pisma. Fascynuje je słuchanie tekstów, ale również zapis liter zaczyna przyciągać uwagę dzieci. Chcą znaleźć odpowiedź, jak dorosły rozumie litery i stopniowo uczą się czytać. Książka stanie się teraz podręcznikiem i kluczem do bezpośredniego jej poznania. Zdobycie umiejętności czytania wprowadza dziecko w nowy wymiar obcowania z książką. Dziecko staje się czytelnikiem, nie potrzebującym pośrednika, jakim była osoba dorosła.

   Za pomocą książki dziecko kontaktuje się z literaturą czyli wkracza w świat sztuki. Słuchając pięknego, literackiego języka, dziecko bogaci swój język, poznaje prawidłowe wzorce mowy ojczystej i wsiąka w piękno przekazu literackiego. Starannie dobrane utwory literackie ukazują ich odbiorcom wzory pięknej polskiej mowy. Utrwalone w pamięci fragmenty tekstów stają się przykładem poprawnego języka i mogą mieć wpływa na doskonalenie mowy pod względem gramatycznym i dźwiękowym, na wzbogacenie zasobu pojęć i słów, na rozwój umiejętności komunikatywnej wypowiedzi i doskonalenie stylu.

            Czytanie dzieciom jest czynnikiem wpływającym na prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka ponieważ buduje mocną więź pomiędzy dzieckiem a dorosłym. Tworzy klimat bliskości i tajemniczości wpływając na dobre samopoczucie małego słuchacza. Dorosły jest przewodnikiem po świecie zaszyfrowanych znaków – liter. Budzi to podziw dziecka i chęć zdobycia umiejętności czytania. Czytanie dziecku może stać się miejscem kształtowania nawyku czytania w przyszłości. Głośne czytanie dziecku to czas z nim spędzany w sposób wartościowy i potrzebny. Czytanie będąc ciekawym zajęciem, zapobiega uzależnieniu od telewizji i komputera.

            Niewątpliwie stałe kontakty ze starannie dobranymi utworami literackimi z zakresu poezji i prozy – piękną książka, zawierająca obok tekstu literackiego prawdziwie artystyczną ilustrację, budzą wrażliwość estetyczną dziecka, a jednocześnie sprzyjają rozwijaniu jego postaw twórczych, wyzwalaniu form ekspresji słownej i plastycznej. Dzieci chętnie rysują swoich ulubionych bohaterów, wykonują ilustracje do bajek, wykonują prace plastyczne, przeżywając radość tworzenia.

            Książka jest jednym z elementów i ważnym narzędziem współdziałającym z całym środowiskiem wychowującym. Nie do przecenienia są wychowawcze możliwości literatury dla dzieci. Książki mogą być sprzymierzeńcem w procesie wychowania gdyż stanowią pretekst do rozmów. Pogadanki o przeczytanych książkach to najprzyjemniejsze, najgłębsze i najciekawsze rozmowy z dziećmi. Odwoływanie się do literatury może pomóc w rozwiązywaniu problemów i nieporozumień. Książka to również źródło rozrywki i zabawy. Niejednokrotnie tekst literacki staje się kanwą dziecięcych zabaw w teatr, tworzenie teatrzyków, występów przed rodzicami, popisów recytatorskich.

Czytajmy dzieciom, bo przez to stają się one bogatsze w doświadczenia i wiedzę, mądrzejsze o nowe fakty i informacje, wrażliwe, refleksyjne, roztropne, twórcze, radosne.

 

Aleksandra Kubik

 

(fragment pracy dyplomowej)